Historie Schettens - Longerhouw

deel 136: Adellijk bezit, deel VI

De adel had vanouds grote bezittingen in Friesland en dankte daar haar machtige positie gedurende de eeuwen aan. Ook in Schettens speelde de adel eeuwenlang een voorname rol. Vooral de families Van Osinga en Van Aysma hebben hun sporen hier nagelaten en zijn dan ook hier nog bekende namen, natuurlijk ook omdat ze zetelden op Osinga State te Schettens. Hun namen komen dan ook regelmatig naar voren als je de lokale geschiedenis leest.

Er waren echter meer adellijke eigenaars van onroerend goed in Schettens en Longerhouw, die nu minder bekend zijn, maar die toch een grote invloed op het leven in onze dorpen hadden. Nu deel zes van deze serie.

'HEER VAN AMELAND'

De in de vorige aflevering genoemde Juliana was een dochter uit een schatrijke familie; zo was haar vader Wildo Holdinga thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg 'vrijheer van Ameland', dus bestuurder van dit eiland. De familie Schwartzenberg erfde in 1681 deze titel van Rixt Keimpes van Donia, weduwe van Watse Franses van Cammingha. De Van Cammingha's waren eeuwenlang 'Heer van Ameland' geweest en regeerden vanuit het prachtige Camminghaslot te Hallum. Daarnaast bewoonden ze nog het bekende Amelandhuis te Leeuwarden. Deze Watse en Rixt, bewoners van Walta State, liggen overigens begraven in Tjerkwerd onder een prachtig grafmonument. Dit monument kon gemakkelijk bekostigd worden, want Rixt was toentertijd de rijkste vrouw van Friesland. Eerdergenoemde Watse had Walta State van zijn neef Pieter van Herema geërfd, welke een rechtstreekse afstammeling was van de Walta's. Hun zoon Frans Doecke van Cammingha was ook nog Heer van Ameland, maar hij stierf jong en zonder kinderen na te laten.  Hierdoor ging de titel weer terug naar zijn moeder, die echter een jaar later ook stierf (1681). Om haar erfgenamen te vinden bleek een hele puzzel.... Haar grootvader, Keympe Sijdses van Donia was tweemaal getrouwd: eerst met Margaretha Tjepckesdr. van Gerbranda, waaruit haar vader Sijds voortkwam. Later hertrouwde Keympe met Doedt Wilcodr. van Holdinga. Deze Doedt hertrouwde echter na het overlijden van Keympe weer met Georg Wolfgang baron thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg. Er waren nog slechts twee nakomelingen die gezamenlijk de gehele erfenis van Rixt van Donia opstreken, die toen werd getaxeerd op 722.700 gulden, omgerekend naar 2008 een slordige 100 miljoen euro!

Buste van Rixt van Donia, te Tjerkwerd

Een kleindochter van hem, Helena Maria thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg (1646-1682) erfde uiteindelijk o.a. de titel 'Vrouwe van Ameland' van Rixt van Donia in 1681. Deze titel ging later nog over op haar zoon Wilco Holdinga thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg, die deze echter in 1704 voor 170.000 gulden verkocht de Friese familie Oranje Nassau, waardoor Koningin Beatrix deze titel nog steeds draagt.
De tweede erfgenaam was Isabella Susanna barones thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg (1639-1723) en was een nicht van Wilco en dochter van Georg Frederik baron thoe Schwartzenberg en Agatha Tjaerda van Starkenborgh. Zij is bekend geworden door haar huwelijk in 1685 met Gustav Carlsson, een zoon van de Zweedse koning Karel X. Zij werd toen dan ook Gravin Carlsson genoemd. Zo komen we weer terug in Schettens, want zij was in 1698 eigenaar van stem 11 aldaar (nu fam. S. Buma).

Ook deze boerderij op Bittens had ze hoogstwaarschijnlijk wederom geërfd uit de nalatenschap van de bekende Rixt van Donia. Want deze boerderij was in 1611 eigendom van de vrijgezel Hobbe van Haytsma. Bij zijn overlijden was zijn broer Bonne ook al overleden, maar hun dochter Foockel Bonnesdr. van Haytsma was gehuwd met Pieter Johans van Herema, die dus op Walta State te Tjerkwerd woonden. Hij was in ieder geval in 1640 eigenaar van stem 11 te Schettens/Bittens. Zoals gemeld was zijn neef Watse Franses van Cammingha zijn erfgenaam. Na het overlijden van Watse erfde zijn vrouw Rixt van Donia deze bezittingen, die op haar beurt zoals gemeld alles vermaakte aan de twee 'verre nichten' Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg, zoals hierboven beschreven. Stem 11 te Schettens ging dus naar 'Gravin Carlsson', die deze boerderij in 1718 nog bezat. Ook deze boerderij werd buiten de familie verkocht, want in 1728 was notaris Ernst Vitringa uit Leeuwarden eigenaar.

 

Het Camminghaslot op Ballum (Ameland)	Gravin Carlson

André A. Buwalda
e-mail: fam.aabuwalda@home.nl
HOMEPAGE: www.andrebuwalda.nl